OpenStructures

Deze stelling geeft de onweerlegbare relatie aan tussen de menselijke activiteit en haar schadelijke impact op de ecosystemen. Het omschrijft ook perfect de visie van ontwerpers Thomas Lommée en Christiane Högner. Zij zijn de bedenkers van OpenStructures, een open design systeem dat veel verder reikt dan de bestaande mainstream perspectieven. Het systeem evolueert al meer dan 10 jaar. Het bevestigt de omkeerbaarheid en de permanente mutatie die elke ontwerptheorie en -praktijk zou moeten belichamenen anticiperen.

De methodologie van het OS-systeem is gebaseerd op verschillende revolutionaire modellen, zoals de open bron van het internet, peer-to-peer samenwerkingsnetwerken, gemeenschappelijke creatieve regels en licenties. Het systeem kan worden beschouwd als een verdere stap in baanbrekende pedagogische methoden die afstand nemen van het ontwerp van statische objecten. Een belangrijke bijdrage aan deze radicale visies werd in de jaren 1960 geleverd door Leonardo Mosso en Laura Castagno van het Politecnico di Torino. Ze ontwikkelden een cybernetisch programma, dat jonge architecten leert om ontwerpers te worden van systemen die zorgen voor participatieve interactie van de gebruikers – een open architectuur (architettura aperta), gekenmerkt door het ‘zelfbeheer (autogestione) van milieu voorschriften en van persoonlijke en collectieve creativiteit’.

Recent bevestigde Bruno Latour dat het ontwerpen van iets altijd een herontwerp is van iets eerder, een soort puzzel, die reeds bestaande stukken, fragmenten van de wereld, moet assembleren om iets nieuws te creëren. Belangrijk zijn niet de objecten zelf, of de technologieën in hun brute stoffelijkheid of de mechanische werking ervan, maar wel de relaties tot elkaar, de manier waarop ze interfereren. Goed design is doordrongen van het besef, en de implementatie, van deze kijk op het herstel van onze planeet. 

Zo’n 40 jaar na de publicatie van The Product Life Factor van Walter R. Stahel en 20 jaar na de eerste editie van de bestseller Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things van Michael Braungart en William McDonough, worden we geconfronteerd met de urgentie van de klimaatcrisis en is er het groeiend besef dat energietransitie nodig is om deze klimaatverandering zoveel mogelijk af te remmen. Ondanks de terughoudendheid bij de bedrijven wereldwijd, worden er iedere dag, overal ter wereld, nieuwe oplossingen aangereikt. Oplossingen die ontstaan zijn vanuit een op de mens gerichte, duurzame en collaboratieve aanpak die heel eigen is aan design en waardoor designers opnieuw een verantwoordelijke taak toegewezen krijgen. Ontwerpers bemiddelen en verbinden, kunnen anticiperen en als katalysator optreden en ervoor zorgen dat transformaties naar een beter leven versneld gebeuren.  

OpenStructures is een van de meest relevante voorbeelden van hoe design impactvol kan zijn in deze complexe transitie. Voor Thomas en Christiane zijn bepaalde cruciale topics fundamentele waarden geworden in hun designpraktijk: de openheid en het dynamische van voorwerpen die voortdurend evolueren en zich aanpassen aan lokale, menselijke en materiële bronnen, contexten en specifieke noden; de samenwerkende en inclusieve sociale attitude van design; de regeneratieve en remediërende verantwoordelijkheid van design; de rol van ontwerpers bij het activeren van onderlinge verbindingen; de uitwisseling van knowhow en productieprocessen; en natuurlijk het belang van het beoordelen van de levenscyclus van artefacten, door lokale circulaire materiaalstromen mogelijk te maken en het hergebruik en herstel van producten en structuren te vergemakkelijken.

Het begon allemaal in 2009, een jaar dat werd gekenmerkt door het einde van de bankencrisis en het begin van de Occupy-beweging, die claimde: “Wij zijn de 99%”. Ook de sociale onrechtvaardigheid, het financiële monopolie, het faillissement van het kapitalistische systeem, de klimaatcrisis enz. waren bepalend. Hoe kunnen we design opnieuw definiëren? Hoe creëren we een toegankelijke, participatieve designtool die diep geworteld zit in duurzame waarden? Hoe bouwen we een open, modulair en collaboratief systeem? En tot slot: hoe combineren we één van de populairste educatieve speeltjes, op basis van herbruikbare onderdelen, met het beroemde online platform dat peer-to-peer kennisdeling bevordert? 

Die vragen en ingrediënten stonden centraal bij de ontwikkeling van de OpenStuctures-methodologie: een complexe constructie op basis van een eenvoudig sjabloon dat zorgt voor compatibele onderdelen, universele toegang en grotere creatieve en culturele diversiteit. Het OpenStructures systeem laat toe om onderdelen en/of objecten te downloaden, uit te geven en te publiceren. De interactie die zo ontstaat is bedoeld om een horizontaal en experimenteel platform aan te bieden aan een nieuwe generatie makers en een verschuiving te bewerkstelligen naar meer wendbare en duurzame producten.

Tegenwoordig bestaat OpenStructures uit een database van 1600 onderdelen en 750 objecten, ontworpen door ruim 330 auteurs. Dit steeds groter wordende fysieke en digitale archief – zorgvuldig gedocumenteerd en gefotografeerd – is een systeem dat complexiteit vertaalt naar een soort collectief spel. De regels worden uitgelegd dankzij doordachte principes en zinvolle gebruiksvoorwaarden. Het resultaat is een collaboratieve, visuele gids voor circulair open design, die pragmatische instructies geeft om afvalmaterialen te integreren in de design-briefing en het ontwerpproces, en hergebruik van onderdelen stimuleert als onderdeel van een innovatieve productieregeling.

“Ons doel is om verhalen te creëren die de toekomstige mogelijkheden belichamen van wat nu wordt ontworpen”, stellen de ontwerpers. Intenties, objecten en structuren worden als dynamische puzzels geassembleerd en uit elkaar gehaald, afhankelijk van specifieke functionele behoeften of tijdelijke contextuele vereisten. De onderdelen worden vervolgens opnieuw in elkaar gezet op festivals, beurzen, tentoonstellingen. Samenwerkingen worden op mondiaal niveau ontwikkeld, productie blijft lokaal.  

De systemische aanpak die OpenStructures voorstelt, is echter niet alleen bedoeld om tot betere  praktijken van herstel, recycling en hergebruik te komen. Het  draagt ook bij tot een nieuw esthetisch en ethisch model voor makers en andere creatievelingen. De tijdelijke, adaptieve, onafgewerkte of onvolmaakte constructies koppelen design los van het streven naar perfectie. Elk opnieuw samengesteld object kan ook weer aangepast worden en  promoveert op die manier recyclage tot een structureel instrument. Hergebruik wordt een daad van zorg en herstel.

OpenStructures combineert zorgvuldig de verbindende kracht van het internet met design als fysieke ontmoetingsplek en met het leren-door-te-doen. Het doel is geleidelijk duurzame en circulaire voorstellen te introduceren die nieuwe modellen van industriële productie mogelijk maken Maar omdat dit systeem niet denkt vanuit financieel gewin op de korte termijn blijft deze verschuiving voor bedrijven vrij lastig. “We leven nog steeds in een wereld waar alles voor eenmalig gebruik wordt gemaakt. Zelfs als iets werd ontworpen om na gebruik te demonteren (wat vaak niet het geval is), is het erg moeilijk om de onderdelen opnieuw samen te brengen omdat, bijvoorbeeld, perforaties nooit gestandardiseerd zijn. Ons uiteindelijke doel is om op te treden als ontwerpers, administrators en consultants. Het systeem zou kunnen werken als een soort Ecocert-certificering, beschikbaar voor individuen en merken die het kunnen toepassen bij het ontwerpen en produceren van hun goederen…”

Deze intercompatibiliteit van onderdelen en mensen zal een oneindige herconfiguratie van betekenissen, vormen en functies mogelijk maken. De systemische regeneratie van afgedankte bestanddelen van onze vroegere en huidige industriële geschiedenis wordt alleen mogelijk als we allemaal ons steentje bijdragen en dit prachtige spel van co-design spelen in de echte wereld.